Als kerk leren van een bevlogen corporate antropoloog – het kán! Onlangs hoorde ik een interessante podcast waarin Ben Tiggelaar in gesprek is met Jitske Kramer over haar nieuwe bestseller “Werk heeft het gebouw verlaten”. Als bedrijfskundige en theoloog wil ik ‘werk’ en ‘kerk’ nog wel eens door elkaar halen, maar dat levert in dit geval drie mooie inzichten op!

1. Een andere relatie met gebouwen

Van de één op de andere dag met z’n allen over op digitaal thuiswerken. We hebben lang gedacht dat dat onmogelijk zou zijn. Toch is het gebeurd en het heeft de functie van het gebouw in een bedrijfscultuur voorgoed veranderd. “Ik denk niet dat we nooit meer in die gebouwen gaan komen, maar dat we wel een heel andere relatie met die gebouwen gaan hebben” zegt Jitske Kramer.

Deels thuiswerken is een blijvertje en bedrijven vernieuwen hun kantoorgebouwen: nog maar 20% werkplekken en het overgrote deel is ingericht voor ontmoeting, ontspanning, verbinding en inspiratie. Een plek waar de bedrijfscultuur geleefd en versterkt wordt, in een nieuwe situatie waar veel werk thuis plaatsvindt. De functie –en daarmee de inrichting– van het gebouw verandert.
 

Lege kerken

Hoe zou het eruit zien als de kerk ook proactief de functie en inrichting van het gebouw bespreekbaar maakt? Van de één op de andere dag zijn we ook collectief overgegaan naar de digitale kerkdienst. Door het hele land lege kerken op de zondagmorgen; een onwerkelijk beeld.

Tomáš Halík gebruikte het beeld van lege gebouwen om met een prikkelende boodschap de kerk een spiegel voor te houden: “Misschien staan de lege kerkgebouwen wel symbool voor de leegte in de kerken. Als de kerk geen serieuze poging waagt om de wereld een compleet ander gezicht van het christendom te laten zien, zal leegte de toekomst van de kerk zijn.”
 
De kerk heeft het gebouw verlaten. Kerk-zijn vond ineens plaats in parken en op het strand, aan keukentafels en met twee gezinnen op de bank. En kerk-zijn was ook: bemoedigend aanwezig zijn bij verpleeghuizen, een plek van ontmoeting bieden voor eenzamen, praktisch helpen van kwetsbaren in de gemeente, het kerkgebouw openstellen als flexplek voor zzp-ers en andere thuiswerkers. Kerkgebouwen zullen altijd onderdeel blijven van ons verhaal, maar welke relatie zullen we met de gebouwen gaan hebben?
 

2. De derde cultuurshock

Als antropoloog (iemand die onderzoekt hoe culturen mensen vormen en hoe mensen culturen vormen) gebruikt Jitske Kramer de lens van een cultuurshock om deze coronatijd te bekijken. We zijn door corona als het ware in een ander land terecht gekomen, met nieuw gedrag en overtuigingen die bevraagd worden en zijn veranderd. We maken als land een collectieve cultuurshock door.
 
Als je in een ander land terechtkomt, ga je door een aantal fasen. Na de honeymoon-fase – wat is het hier gaaf! – kom je er achter dat mensen en gewoontes toch anders zijn dan je gewend bent. Het vraagt aanpassingen op gedragsniveau (eerste cultuurshock) en later op overtuigingsniveau (tweede cultuurshock).
Bij de terugkeerfase (terug naar het oorspronkelijke land) ga je van de terugkeereuforie – wat is het leuk om weer terug te zijn! – naar de derde cultuurshock: je komt er achter dat je in het hele proces zelf bent veranderd. En de mensen om je heen ook.
 

Crisis of transformatie?

Als we deze lens ook toepassen op de kerk, ben ik heel benieuwd wat er de komende tijd gaat gebeuren. Na de terugkeereuforie van weer samen kunnen komen (en wat is het heerlijk om weer als grote groep bij elkaar te zijn!), zouden we er zomaar kunnen ontdekken dat we veranderd zijn. Jij. Ik. De mensen om ons heen.
 
De kernvraag die Jitske Kramer in haar boek stelt is: “Zitten we in een crisis of in een transformatie?” Als het een crisis is, dan moeten we deze tijd goed doorkomen - "tijdelijk online kantoortje spelen" - en dan terug naar normaal. Het doormaken van de derde cultuurshock is echter ook een kans tot transformatie. Een transformatie voor de kerk die volgens Halik cruciaal is. Wat is daarvoor nodig?
 

3. Terug naar de tekentafel

Er is geen blauwdruk voor een hybride bedrijfscultuur. Er is geen blauwdruk voor een hybride kerkcultuur. We moeten terug naar de tekentafel. Jitske Kramer roept bedrijven op om terug te gaan naar de kern: Waarom zijn wij er als bedrijf? Om van daaruit te gaan ontwerpen welke plek een gebouw zou moeten hebben in dat verhaal. Wat betekent dat gebouw? Wat moet daar gebeuren?
 
Ook als kerken zouden we er goed aan doen om deze oproep ter harte te nemen en terug te gaan naar de kern. Waarom zijn wij er als kerk? Wat is onze missie en bijdrage in de wereld? Om vandaaruit te bedenken welke functie het kerkgebouw in dat verhaal moet hebben.
 

Wending naar het hart

Halík verwoordt het als een kans: "Een kans om tot stilstand te komen en tot een diepgaande reflectie vóór God en met God. Ik ben er zeker van dat de tijd gekomen is om te ontdekken hoe we het pad van de hervorming verder kunnen bewandelen. Dat betekent niet dat we moeten proberen terug te keren naar een wereld die niet meer bestaat, of dat we ons vertrouwen stellen op hervormingen in de structuur van de kerk. Het betekent: een wending naar het hart van het evangelie, de diepte in."
 
Terug naar het oude normaal is geen optie. Daarvoor is er teveel veranderd. In ons zelf en om ons heen. De uitdaging is om te gaan omdenken. Er zijn nieuwe ritmes nodig die passen bij een nieuwe hybride cultuur. We moeten ons richten op de kracht en het belang van echte ontmoetingen, wat tijdens de coronacrisis zo zichtbaar is geworden. Investeren in mensen, in mensen en in mensen; in relaties en in leiders die voorop kunnen gaan in kringen en communities als kerk-zijn op allerlei plekken plaatsvindt. En er is verbindend leiderschap nodig, dat de mix aan verschillende uitingsvormen van kerk-zijn en de community als geheel verbindt.
 
De kerk heeft het gebouw verlaten. Laten we teruggaan naar de tekentafel!
 
Vanuit LEF willen we graag plekken bieden waar we als leidersteams van kerken samen lerend onderweg kunnen zijn. Juist in deze tijd om vraagstukken zoals hier beschreven in de ogen te kijken. Zie lef.navigators.nl/kerken voor meer informatie of neem contact met ons op om mee te denken met jullie specifieke situatie.

Bekijk ook dit filmpje van Geert voor MissieNederland over take-aways uit de coronatijd.



Deze blog is geschreven door Geert van ’t Veer.
(Fotocredit: Gift Habeshaw)